Ks. Jerzy Bagrowicz

Dekalog 7. Dziesięć przykazań - dar Boga dla człowieka

W naszej wędrówce w stronę Dekalogu znaleźliśmy się u stóp góry Synaj, która była miejscem objawienia dziesięciu przykazań. W poprzedniej katechezie staraliśmy się zrozumieć jak ważne w dziejach rodzącego się narodu Izraela było doświadczenie wędrówki przez pustynię. Była to wędrówka ludzi od zniewolenia do wolności. Do Ziemi Obiecanej miał wejść nowy lud, świadomy swej tożsamości, przygotowany do zawarcia przymierza z Bogiem i przyjęcia prawa tegoż przymierza.
Zanim spojrzymy na kamienne tablice przykazań, powinniśmy zwrócić naszą uwagę na kilka podstawowych spraw. Oto pierwsza z nich. W Księdze Powtórzonego Prawa czytamy ważne słowa: „Nie zapominaj o Panu, Bogu twoim, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli" (Pwt 8, 14b). Do dziś słowa te są ważnym artykułem wiary religii mojżeszowej. Widać z tego, że przypisują oni wielkie znaczenie do samego faktu wyjścia z Egiptu. Dzięki temu wydarzeniu nie tylko zmienili miejsce zamieszkania, lecz także zmienili swój stan społeczny: zostali wybawieni z niewolnictwa i uzyskali pełną wolność i niepodległość. Od tamtej chwili zaczęli istnieć jako lud znajdujący się pod szczególną opieką Boga. Od ponad trzech tysięcy lat Izraelici powtarzają w swojej liturgii prawdę o wyjściu z niewoli egipskiej. Żadne inne wydarzenie z historii tego ludu nie zdołało aż do dziś zaćmić znaczenia tego faktu. Naród ten zawsze wiązał początek swego istnienia właśnie z wyprowadzeniem dwunastu pokoleń Izraela z Egiptu. Wyznawcy religii Mojżeszowej, gdy obchodzą wieczerzę paschalną, wspominają corocznie tamto wydarzenie (zob. Wj 11, 1-13. 16).
Następnym wydarzeniem ważnym dla wiary i życia tego ludu stało się zawarcie Przymierza z Bogiem i nadanie prawa Przymierza. Księga Wyjścia opowiada o tym w rozdziałach 19 -40. Czytamy tam m.in.: „Było to w trzecim miesiącu od wyjścia Izraelitów z Egiptu, w tym dniu przybyli na pustynię Synaj [...] rozbili obóz na pustyni. Izrael obozował tam naprzeciw góry" (Wj 19, 1-2). Przez Mojżesza Bóg przekazał ludowi następujące słowa: „Teraz, jeśli pilnie słuchać będziecie mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do Mnie należy cała ziemia. Lecz wy będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym" (Wj 19, 5-6). Terminem przymierze nazywano w Izraelu dwustronną umowę między partnerami nierównymi: silniejszy zobowiązywał się bronić słabszego, a słabszy w zamian za to służyć mocniejszemu pod okiem Boga Jahwe. Obie strony zobowiązują się dochować zobowiązań wynikających z przymierza. W tym przymierzu, które zostało zawarte pod górą Synaj, Bóg zapewnia, że będzie wierny danym obietnicom, a więc przede wszystkim zapewnia o szczególnej opiece nad ludem izraelskim. Lud ten w zamian zobowiązuje się do świętości: będziecie ludem świętym. Wtedy właśnie Bóg przez Mojżesza przekazuje ludowi tablice dziesięciu przykazań, czyli Dekalog. Jest on zapisany w Księdze Wyjścia: Wj 20, 1-21. Jest to prawo Przymierza zawartego między Bogiem a ludem, między Bogiem a każdym człowiekiem.
Na początku Dekalogu są słowa, które są czymś w rodzaju wprowadzenia czy preambuły: „Ja jestem pan, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli" (Wj 20, 2). Jak to wyżej wskazaliśmy, słowa nawiązują do wyjścia z niewoli egipskiej. Potem następują przykazania. Pierwsze trzy mówią o obowiązkach wobec Boga: „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną; Nie będziesz brał imienia Pana, Boga Twego nadaremno; Pamiętaj, abyś dzień święty święcił". Kolejne przykazania mówią o obowiązkach człowieka wobec innych ludzi. Na czele jest tu przykazanie szacunku dla rodziców, za nim idą postanowienia zabezpieczające ochronę życia, małżeństwa, własności oraz czci bliźniego.
Gdy wczytamy się w pełne brzmienie tekstu dziesięciu przykazań, zauważymy, że treść niektórych z nich podana ludowi przez Mojżesza jest o wiele szersza niż ta znana nam z katechizmu. Posłuchajmy na przykład, jak brzmi w pełni, zgodnie z tekstem biblijnym, drugie przykazanie: „Nie będziesz wzywał Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy" (Wj 20, 7). Niektóre z przykazań zostały natomiast podane w formie bardzo krótkiej: „Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył. Nie będziesz kradł" (Wj 20, 13 -15). Zauważamy, że normy Dekalogu zostały podane w formie apodyktycznej:" Nie zabijaj! Nie cudzołóż! Nie kradnij! Nie dlatego, aby były znakiem zniewolenia, ale po to, aby były normą jasną, jednoznaczną i czytelną, aby wykluczały wszelką kazuistykę. Formuła nakazu jest formułą uniwersalną i precyzyjną. Przykazania formułowane są w liczbie pojedyńczej: „Nie zabijaj, nie pożądaj". Liczba pojedyncza użyta w tych przykazaniach świadczy o tym, jak wielka wartością przed Bogiem jest każdy człowiek i jak poważnie Bóg traktuje każdego . Właśnie dlatego do każdego Bóg zwraca się osobiście.
Oprócz dziesięciu przykazań, Mojżesz w imieniu Boga przekazał ludowi zasady moralne odnoszące się do najważniejszych sytuacji życia, reguły postępowania wynikające z Dekalogu. Oto jedna z takich zasad obowiązująca lud Przymierza: „Nie będziesz rozgłaszał fałszywych wieści i nie dołożysz ręki, ażeby z niesprawiedliwymi ludźmi świadczyć na korzyść bezprawia. Nie łącz się z wielkim tłumem, aby wyrządzić zło. A zeznając w sądzie, nie stawaj po stronie tłumu, aby przechylić wyrok. A także w procesie nie miej względów dla bogatych" (Wj 23, 1-3). Zauważamy w tego typu nakazach moralnych daleko już wtedy rozwiniętą wrażliwość moralną człowieka sprzed ponad trzech tysięcy lat.
Gdy Mojżesz przekazał ludowi przykazania i polecenia odnoszące się do czci należnej Bogu, a także odnoszące się do relacji ludzi między sobą, w życiu prywatnym i społecznym, lud odpowiedział jednomyślnie: „Wszystkie słowa, jakie powiedział Pan, wypełnimy".(Wj 24, 3). Wtedy Mojżesz zbudował kamienny ołtarz, na którym złożył ofiarę ze zwierząt i krwią ofiar skropił ołtarz, a także lud otaczający ołtarz, mówiąc: „Oto krew przymierza, które Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów" (Wj 24, 8). Tak więc, zgodnie z panującymi wtedy zwyczajami, krew ze zwierząt złożonych w ofierze stała się pieczęcią, znakiem ważności przymierza.
Ogłoszony na górze Synaj Dekalog jest jednym z pierwszych darów dla wyzwolonych z niewoli egipskiej Hebrajczyków. Wierność otrzymanemu prawu stała się warunkiem właściwego korzystania z darowanej im wolności. Jak wiemy, także na podstawie historii spod Synaju, Izraelici byli wystawieni na wiele prób wierności. Nie wszystkim takim próbom sprostali. Gdy Mojżesz schodził z góry Synaj, aby im przekazać tablice przykazań ujrzał swoim rodaków tańczących wokół złotego cielca. Na ten widok rozbił kamienne tablice. Był świadom, że lud, który wyprowadził z niewoli, jest ludem słabym, niestałym w dotrzymaniu wierności Przymierzu. Wiedział, że gniew Boga może ten lud zniszczyć, ale modlił się za lud i wołał: „Oto niestety lud ten dopuścił się wielkiego grzechu, gdyż uczynił sobie boga ze złota. Przebacz im jednak ten grzech! A jeśli nie, to wymaż mię natychmiast z Twej księgi, którą napisałeś" (Wj 32, 32). Słowa pełne żaru i troski Mojżesza o lud, który wyprowadził z niewoli, słowa niemal szantażu wobec Boga. Bóg pozwolił wykuć nowe tablice. I powiedział Bóg do Mojżesza: „Uczynię to, o co prosisz, ponieważ jestem ci łaskawy, a znam cię po imieniu" (Wj 3317).
Dekalog stał się kodeksem etycznym nie tylko dla Izraelitów, ale dla całej ludzkości. Co więcej, jest nie tylko kodeksem etycznym, ale stał się także podstawą systemu wychowania człowieka, wszedł w dziedzictwo wychowawcze ludzi wszystkich kręgów kulturowych. Nie można sobie wyobrazić wychowania bez oparcia na systemie wartości etycznych, a te - niezależnie od ideologii - zawsze będą opierały się na tym, co najbardziej pierwotne - na Dekalogu.
Tak jak wtedy na pustyni, i dziś jawi się przed współczesnym człowiekiem pokusa odrzucenia Dekalogu jako prawa danego od Boga, bo to podobno tablice już mocno zmurszałe, naznaczone patyną wieków i nie przystające do współczesnego życia. Taka filozofia zwodzi nie tylko ludzi młodych, także dorosłych. Znaczenie Dekalogu w życiu człowieka przypomniał Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Ojczyzny w 1991 roku. Naród potrzebuje nie tylko polityków, ekonomistów, inżynierów, ale też potrzebuje wychowawców na szarą codzienność. Takich, którzy będą z nim nie tylko w chwilach powodzenia, ale i w chwilach cierpienia czy buntu. Lud na pustyni nie zginął przede wszystkim dlatego, że Bóg był zawsze z nim, że powoływał przewodników i wychowawców, którzy nie tylko byli nauczycielami prawa Bożego, ale i świadkami Boga. Zgodnie z nauczaniem papieża Pawła VI, który napisał: „Człowiek naszych czasów chętniej słucha świadków niż nauczycieli, a jeśli słucha nauczycieli, to dlatego, że są świadkami" (Przemówienie do członków Concilium de laicis (1974). Prośmy Boga o nauczycieli i świadków Bożego Prawa.